Leren zit in het leven, in de mens, het is altijd en overal
We zijn zo gewend om bij het woord leren aan een cursus of "school" te denken dat je het bijna zou vergeten: Ieder mens is gemaakt om te leren. Leren vindt overal en altijd plaats. Ze zeggen niet voor niets dat "het leven" de belangrijkste leerschool is. Iedereen leert - ieder op zijn eigen manier - van ervaringen.
Leren is grotendeels een ongrijpbaar proces
We kunnen het leren door opvoeding en onderwijs sterk beïnvloeden maar niet besturen. Niet alle leerlingen verwerven bijvoorbeeld wat er op school in vak X aangeboden wordt omdat we dat in week Y in hoofdstuk Z uitleggen, voordoen, op allerlei manieren laten oefenen, terugleren en laten toepassen.
Wetenschappers kunnen nog steeds niet verklaren waarom persoon A iets op een gegeven moment leert en persoon B onder precies dezelfde omstandigheden niet. "Het kwartje moet vallen". Maar of en wanneer dat precies gebeurt is niet te voorspellen. Aanleg en omgevingsfactoren (school, vrienden, ouders enz.) bepalen wat iemand weet en kan, hoe hij zich ontwikkelt. Hoe die twee zich onderling verhouden is wetenschappelijk niet eenduidig. Ondertussen: het onderwaterprogramma
Op school vindt formeel en informeel leren plaats. Onder het formele leren vatten we alles waar "de school" voor als instituut voor bedoeld is: de kinderen door de wetgever bepaalde kennis en vaardigheden bij te brengen. Maar er wordt ondertussen héél veel informeel geleerd. Dat is het "onderwaterprogramma" Denk bijvoorbeeld aan:
- Wat je moet doen als je ergens niet uit komt
- Wat er gebeurt als je iets op een bepaalde manier aanpakt
- Wat er gebeurt als er gepast wordt
- Wat vriendschap inhoudt
- Wat je aan vrienden / volwassenen hebt als het tegenzit
- Hoe je elkaar kunt helpen
- Hoe je er achter komt of je ergens bij hoort
- Wat je werkelijk kan, waar je talenten en voorkeuren liggen
enzovoort.
Dit programma is net zo noodzakelijk voor de ontwikkeling van je kind als de officiële lesstof. In feite heeft je kind dus een "dubbel" lesprogramma. Daarom zijn ze ook vaak best moe en gaat er aardig wat van het formele leren langs ze heen. Hun hoofd en hun gevoel was dan even bij de afdeling "informeel leren".
Lerend vermogen
Wat de wetenschappers het over eens zijn is dat mensen die goed over zichzelf en hun leeraanpak kunnen nadenken beter in staat zijn om hun leeraanpak te verbeteren. Goede leerlingen zijn in staat om door te hebben waar ze mee bezig zijn en wat dat oplevert. Zij kunnen hun leergedrag succesvol aanpassen. Met een duur woord heet dat metacognitie. Je zou kunnen stellen dat hun lerend vermogen groter is. Maar ook metacognitie zelf is een kwestie van aanleg en ontwikkeling.
Omdat het leerproces ongrijpbaar blijft duiken er regelmatig "revolutionaire" concepten op, die het leren zouden bevorderen. Van leerstijlen, "mindfullness voor kinderen", beelddenken, superbreinleren tot adviezen als "Mozart draaien in de wieg voor de ontwikkeling van de baby-hersenen". Wetenschappelijk is het effect van allerlei concepten vaak niet aan te tonen. Het lijkt soms wel een beetje op de dieet-industrie…
Waar wetenschappers het wèl over eens zijn:
Leren wordt sterk bevorderd door doorzettingsvermogen, herhaling en doelgericht oefenen.
Doorzettingsvermogen en herhaling spreken voor zich. Ze zijn ook nodig om de kennis en de inzichten diep genoeg te verankeren in het langetermijn geheugen. Het verschil tussen oefenen en doelgericht oefenen, is dat je bij doelgericht oefenen ook metacognitief bezig bent. Je denkt voortdurend na over oorzaak en gevolg: Levert dit op wat het op moet leveren? Hoe weet ik dat? Wat zijn de beslissende factoren die daarin een rol spelen? Wat kan ik de volgende keer anders doen? Dit zelfsturend vermogen is cruciaal.
Doorzettingsvermogen en herhaling spreken voor zich. Ze zijn ook nodig om de kennis en de inzichten diep genoeg te verankeren in het langetermijn geheugen. Het verschil tussen oefenen en doelgericht oefenen, is dat je bij doelgericht oefenen ook metacognitief bezig bent. Je denkt voortdurend na over oorzaak en gevolg: Levert dit op wat het op moet leveren? Hoe weet ik dat? Wat zijn de beslissende factoren die daarin een rol spelen? Wat kan ik de volgende keer anders doen? Dit zelfsturend vermogen is cruciaal.
We leren met ons hoofd, ons hart en met onze handen
Deze beeldspraak staat voor cognitief leren (met je verstand), sociaal-affectief leren (je leren verplaatsen in een ander, gevoelens herkennen) en motorisch (automatiseren van bepaalde handelingen, zodat je ze zonder er bewust aan te denken snel kunt doen. (Denk aan piano spelen).
Leren is pas geslaagd als het "blijft hangen"Het doel van leren is niet dat je voor korte tijd iets weet of kunt maar dat je dat heel lang of heel je leven lang kunt. In onderwijsland heet dat: het moet beklijven. Leren heeft als doel een duurzame gedragsverandering.
Het resultaat van leren is niet altijd makkelijk zichtbaar te maken
Het leerproces speelt zich in de meeste gevallen in ons hoofd af. Pas bij de toepassing van lesstof blijkt of je het in een nieuwe situatie (context) kunt. Wie herkent niet dat je de uitleg in de les nog begreep, maar toen je de stof op een later moment moest toepassen even niet meer weet wat je moet doen?
Deze beeldspraak staat voor cognitief leren (met je verstand), sociaal-affectief leren (je leren verplaatsen in een ander, gevoelens herkennen) en motorisch (automatiseren van bepaalde handelingen, zodat je ze zonder er bewust aan te denken snel kunt doen. (Denk aan piano spelen).
Leren is pas geslaagd als het "blijft hangen"Het doel van leren is niet dat je voor korte tijd iets weet of kunt maar dat je dat heel lang of heel je leven lang kunt. In onderwijsland heet dat: het moet beklijven. Leren heeft als doel een duurzame gedragsverandering.
Het resultaat van leren is niet altijd makkelijk zichtbaar te maken
Het leerproces speelt zich in de meeste gevallen in ons hoofd af. Pas bij de toepassing van lesstof blijkt of je het in een nieuwe situatie (context) kunt. Wie herkent niet dat je de uitleg in de les nog begreep, maar toen je de stof op een later moment moest toepassen even niet meer weet wat je moet doen?
Leren is een interactief en sociaal proces
Leren heeft ook te maken met open staan voor nieuwe dingen, je kunnen inleven in andere manieren van denken.
Leren heeft ook te maken met open staan voor nieuwe dingen, je kunnen inleven in andere manieren van denken.
Leren kan confronterend zijn
Leren op school maakt expliciet - door cijfers bijvoorbeeld - zichtbaar of je iets al kan. Jonge kinderen willen meteen resultaat. Als het tegenvalt kunnen ze hier emotioneel op reageren. Het ontbreekt hen vaak aan het doorzien van oorzaak en gevolg. Daarom kunnen ze het moeilijker relativeren. En daarom zien ze hun schoolsucces minder als het gevolg van hun eigen aanpak en meer als het gevolg van "geluk" of "pech". (het lot) Volwassenen weten dat je er veel tijd en aandacht aan kunt besteden om er beter in te worden. En dat je er altijd wel iets van zult kunnen.
